Stanisław Kalabiński
Notatki z komunikatów wojennych 1-24 września 1939

Pszczyńskie Epizody Historyczne Tom III

płk Stanisław Kalabiński

Urodził się 23 października 1890 roku w Sosnowcu. W latach 1908-1910 studiował na Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie, a później na Uniwersytecie Jagiellońskim. Prowadził ożywioną konspiracyjną działalność niepodległościową.

Podczas I wojny światowej walczył w szeregach Legionów Polskich przeciwko Rosjanom. Pełnił tam funkcję dowódcy plutonu, a następnie dowódcy kompanii 5 Pułku Piechoty Legionów I Brygady. Został ranny. Po kryzysie przysięgowym był internowany w obozie w Bieniaminowie. Od 1918 roku służył w Wojsku Polskim. Był dowódcą Szkoły Podoficerskiej; w latach 1920-1930 był dowódcą 24 pp; w 1925 roku został awansowany na stopień pułkownika; w 1930 roku został dowódcą Brygady Korpusu Ochrony Pogranicza „Grodno”; w sierpniu 1939 roku został mianowany dowódcą 55 Rezerwowej Dywizji Piechoty. Jego jednostka składała się z trzech pułków piechoty (201 pp, 203 pp, 204 pp).

Podlegał bezpośrednio dowódcy Grupy Operacyjnej „Śląsk". Podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku jego dywizja toczyła boje z Niemcami w rejonie Mikołowa; następnie wraz Armią „Kraków” wycofywała się na wschód i została ostatecznie rozbita w dniu 20 września 1939 roku pod Tomaszowem Lubelskim. Samemu Kalabińskiemu wraz z grupą swoich żołnierzy w dniu 19 września 1939 roku udało się przeniknąć przez pozycje niemieckie i nie trafić do niewoli. Znalazł się w Warszawie, gdzie w listopadzie 1939 roku został aresztowany przez Niemców. Najpierw trafił do obozu jenieckiego w Rotenburgu, a następnie (pod zarzutem zbrodni wojennych – rzekomego wymordowania w Stopnicy członków niemieckiej orkiestry 15 Pułku Pancernego) do obozu koncentracyjnego KL „Buchenwald". Podczas przesłuchań był torturowany. W czerwcu 1941 roku został przewieziony do więzienia w Radomiu. 15 sierpnia 1941 roku został zamordowany przez Gestapo. Miejsce jego zamordowania, jak i pochowania pozostaje nieznane. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Wojennego Virtuti Militari.

O publikacji

Podczas swej wrześniowej epopei płk Stanisław Kalabiński notował odręcznie w swym zeszycie naprędce ogólne rozkazy i odezwy wojskowe, które usłyszał w radio a zdarzało się, że od swoich kolegów – wyższych oficerów. Dzięki tym notatkom powstało dość oryginalne dzieło – dziennik polskich niespełnionych marzeń, zafałszowanej propagandy, brutalnej rzeczywistości i chaosu spowodowanego brakiem wiedzy o realnej sytuacji Polski we wrześniu 1939 r.

Na osobliwszą uwagę zasługują notatki z początków września, kiedy do wojny przystąpiły Francja i Wielka Brytania, i rodząca się wówczas euforia i nadzieja na rychły koniec wojny oraz te z 17 września, kiedy to armia sowiecka wkroczyła do Polski.

Płk Kalabiński rysował pośród notatek treści patriotyczne – sztandary Polski i krajów sojuszniczych, orła – symbol polskiej niepodległości. Wycinał niektóre informacje prasowe i wklejał do zeszytu. Na osobne potraktowanie zasługuje odręcznie wykonana mapa ataków niemieckich na Polskę datowana na dzień 4 września 1939 r.

Teksty umieszczane w „dzienniku” były pisane w pośpiechu, chaotycznie, niektóre dopisywał później lub zastępował wyciętą z gazety notatką prasową. Stąd niedbałość o reguły gramatyczne choć Autor ze wszech miar starał się być rzetelny i skrupulatny. Widać w nich także pewną nerwowość, zwłaszcza pod koniec walk we wrześniu 1939 r., gdzie pomiędzy wierszami pojawia się dezorientacja co do losów całego kraju. W przytoczonych rozkazach widać też efekty polskiej propagandy: „myśmy stracili 2 samoloty, Niemcy 16”.

Rękopis, który ukazał się w końcu w formie osobnego wydawnictwa należał do Tadeusza Kozaka z Warszawy, który przekazał go „PRO MEMORIA. Stowarzyszeniu Bitwy pod Pszczyną 1939 r.” Przy okazji założone przez stowarzyszenie Muzeum Militarnych Dziejów Śląska wzbogaciło się też o osobiste pamiątki po płk. Kalabińskim – przybornik na biurko wykonany z łusek po nabojach ofiarowany przez żołnierzy pułkownika, kilkadziesiąt zdjęć ukazujących życie wojskowe alei osobiste autora „Notatek", wreszcie telegram o jego śmierci. Zbiory te można zobaczyć w Muzeum Militarnych Dziejów Śląska w Pszczynie.

Zachęcając do lektury tej osobliwej publikacji pragnę zwrócić uwagę czytelnika na faksymile notatek tworzących wspomniany obraz września 1939 r.

Opracowując je pod względem merytorycznym starałem się je oddać w możliwie najwierniejszym brzmieniu nie ingerując zbytnio w treść wywodu. Poprawki dotyczyły niektórych kwestii gramatycznych i rozwinięcia skrótów.

dr Marian Małecki

Wydawca

„PRO MEMORIA. Stowarzyszenie Bitwy pod Pszczyną 1939” powstało w 2011 r., a jego celem jest pielęgnowanie pamięci o wydarzeniach II wojny światowej, powstaniach śląskich, ochrona miejsc uświęconych krwią żołnierza polskiego, szerzenie wiedzy historycznej wśród dzieci i młodzieży. Jednym z przejawów działalności Stowarzyszenia jest działalność wydawnicza. Niniejsza publikacja dotyczy notatek wojennych sporządzanych przez dowódcę 55 dywizji piechoty rez. Płk Stanisława Kalabińskiego. Ukazują one wydarzenia września 1939 r. przez pryzmat notatek wojennych sporządzanych na bieżąco przez dowódcę dużej formacji wojskowej. Od euforii po dezorientację, od realizmu po propagandę – tak można byłoby scharakteryzować wymowę notatek płka Kalabińskiego. Są one także kroniką wydarzeń wrześniowych wojny obronnej Polski 1939 r. i w tym dość nietypowym zakresie uzupełniają wiedzę o niej.