Andrzej Drogoń, Marcin Kwiecień, Marian Małecki
Pomiędzy autonomiami na marginesie aktu 5 listopada 1916 r. w stulecie jego sporządzenia w Pszczynie

Pszczyńskie Epizody Historyczne Tom V

Nota o autorach

Dr Andrzej Drogoń jest specjalistą z historii prawa i ustroju Śląska, w tym autonomii śląskiej w okresie międzywojennym (w tym książki pt. Autonomia województwa śląskiego w pracach Klubu Chrześcijańskiej Demokracji w I Sejmie Śląskim” (Katowice 2003, 188 stron). Napisał kilkadziesiąt artykułów i rozpraw naukowych, w tym o prymasie A. Hlondzie, Służbie Bezpieczeństwa na Uniwersytecie Śląskim, tradycjach ustrojowych autonomii śląskiej, chadecji śląskiej, instytucjach organów ścigania w okresie Polski Ludowej, historii szkolnictwa. Pełnił przez kilka lat funkcję szefa katowickiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. Wykłada na Uniwersytecie Śląskim.

Dr hab. Marcin Kwiecień – specjalizuje się w historii stosunków pomiędzy państwem a Kościołem (w szczególności we Włoszech oraz w monarchii habsburskiej), dziejami rządu polskiego na emigracji (w tym monumentalnego opracowania: Wśród potępieńczych swarów. Prawne aspekty rozliczeń politycznych wśród uchodźstwa polskiego we Francji i Wielkiej Brytanii 1939-1943, Kraków 2013, stron:45o), dziejami I wojny światowej, powszechną historią prawa i ustroju, współredaguje wydawnictwo Volumina Constitutionum” stanowiące podstawowy zbiór źródeł do dziejów polskiego parlamentaryzmu; jest także autorem kilkudziesięciu artykułów naukowych. Wykłada na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Dr hab. Marian Małecki – specjalizuje się w historii Galicji i Śląska, dziejach kultury prawnej, stosunkach pomiędzy państwem a Kościołem oraz w ruchu krucjatowym. Jest autorem wielu publikacji z tego zakresu, w tym ostatnio wydanej monografii Wydziału Krajowego sejmu galicyjskiego (Kraków 2014), stron 7oo. Wykłada na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Wyższej Szkole Administracji w.Bielsku-Białej.

O publikacji

W tym roku przypada stulecie ważnego dla historii Polski wydarzenia, jakim było sporządzenie i ogłoszenie tzw. aktu 5 listopada 1916 r. Akt ten umiędzynarodowił sprawę polską przyczyniając się w ten sposób do odrodzenia państwowości polskiej, co nastąpiło dwa lata później. Został ogłoszony w Warszawie i Lublinie, ale przygotowano go podczas październikowej konferencji państw centralnych w Pszczynie.

Miasto to nie zostało wybrane przypadkowo to w nim mieściła się siedziba sztabu armii niemieckiej i kwatera główna cesarza Wilhelma I. Podejmowano tu wiele strategicznych decyzji, w tym opracowano ofensywę niemiecką pod Gorlicami, dalsze plany ofensywnej walki z carską Rosją, rozpoczęto „totalną” wojnę na morzu, wskutek czego do konfliktu przystąpiły Stany Zjednoczone. To wreszcie w Pszczynie opracowano wspomniany akt 5. listopada.

Niniejsza publikacja pokazuje jego wydanie niejako w pewnej symbiozie z dwiema autonomiami, następującymi po sobie a przedzielonymi wspomnianym dokumentem z Pszczyny. Trudno w przypadku jednej jaki drugiej autonomii dochodzić jakichś wielkich podobieństw każda z nich dojrzewała w innym czasie i w innym rytmie historii, niemniej każda z nich była pokłosiem pewnego kompromisu względem określonej grupy etnicznej: w jednej Galicjan, jak mieszkańców dawnej Małopolski nazywali Austriacy, w drugiej Ślązaków. Dodać wypada kompromisu politycznego, zakładającego w dalszej perspektywie możliwość unifikacji z krajem „macierzystym”, z czego i w jednym i w drugim przypadku niewiele wyszło.

Mieszkańcy Galicji utracili swą autonomię na rzecz niepodległości nowego bytu jakim była odrodzona Polska, o którą może nie wszyscy lecz jednak większość walczyli, mieszkańcy Górnego Śląska utracili ją pod wpływem wydarzeń I wojny światowe już jej nie odzyskali. Pośrodku tych dwóch jakże ważnych bytów pojawił się akt 5 listopada, będący następstwem owych wcześniejszych, autonomicznych zapędów Polaków z Galicji, osadzonych w realiach poboru rekruta obietnic niemieckich, nadziei mieszkańców Królestwa Polskiego na niepodległość o którą od tyle dziesięcioleci bezskutecznie zabiegali zapowiedzią możliwości „autonomicznych” rozwiązań w przyszłości dla innych bytów politycznych”.

Praca składa się z trzech części:

pierwsza opisuje instytucje autonomii galicyjskiej, która to autonomia niejako pierwsza pobudziła realną refleksję nakierowaną na ideę niepodległego państwa polskiego,

druga nakreśla proces stworzenia na konferencji pszczyńskiej tego tak ważnego, i tak nie zawsze należycie docenianego dokumentu dla aspiracji niepodległościowych Polski,

trzecia uwypukla znaczenie autonomii dla województwa śląskiego, która była możliwa dzięki utworzeniu państwowości polskiej i została brutalnie przerwana przez wybuch wojny.

W chwili obecnej, biorąc za punkt odniesienia unifikację Europy, przy jednoczesnym tworzeniu się nowych tworów o niesprecyzowanym czasami hybrydalnym kształcie politycznym pytania postawione przed 150 laty w Galicji, przed stuleciem w Pszczynie i po zakończeniu I wojnie światowej w Genewie nie straciły na swej aktualności.

Wydawca

„PRO MEMORIA. Stowarzyszenie Bitwy pod Pszczyną 1939” powstało w 2011 r., a jego celem jest pielęgnowanie pamięci o wydarzeniach I wojny światowej, powstaniach śląskich, ochrona miejsc uświęconych krwią żołnierza polskiego, szerzenie wiedzy historycznej wśród dzieci i młodzieży. Jednym z przejawów działalności stowarzyszenia.jest działalność wydawnicza.

Niniejsza publikacja pracowników naukowych z ośrodków naukowych Krakowa (dr hab. Marcin Kwiecień i dr hab. Marian Małecki) oraz Katowic (dr Andrzej Drogoń) ukazuje wydanie aktu 5 listopada 1916 r., sporządzonego na konferencji państw centralnych w październiku tego roku w Pszczynie – w konstelacji z dwiema autonomiami – galicyjską, która poprzedziła jego wydanie i śląską, w jakimś dalszym sensie będącą następstwem tamtego wydarzenia.